کد مطلب:40220 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:48

گنجینه پرسمان » تاريخ و سيره

پيامبر اسلام(ص) فرمود: حق را بگوييد، هر چند به ضرر شما باشد. حالا آيا گفتن حق هميشه خوب است (طبق حديث فوق)؟ اگر پاسخ منفي است،اين با حديث فوق منافات دارد. چرا پيامبر(ص) نگفته است كه حق گفتن اين زمان خوب و آن زمان بد است؟ (يعني شرايط و زمان ها را مشخص ميكرد).

حديثي از پيامبر(ص) نقل شده است كه: قل الحق و لو علي نفسك؛[50] حق را بگو حتي اگر بر ضرر تو باشد.

در اين روايت قول به حق توصيه شده است. نقطة مقابل آن قول به باطل است. اين سخن با يك سري از روايات تأييد مي شود. امام علي(ع) فرمود: قول به حق از سكوت بهتر است.[51]

و خيري در قول به باطل نيست.[52] نيز وقتي كه خوارج در برابر امام علي(ع) ايستادند و گفتند: لا حكم الاّ لله؛ حكمي جز براي خدا نيست، حضرت فرمود: كلمة حق يراد بها الباطل؛[53] سخن حقي است، ولي باطل اراده شده است.

پس قول حق در برابر قول باطل است. قول به حق معمولاً منطبق با سخن راست است، ولي گاهي چنين نيست. در موقعيتي كه راست گفتن فتنه انگيز باشد، اين سخن، سخن حق نيست، بلكه دروغ مصلحت آميز، سخن به حق است؛ همان كه سعدي مي گويد: پادشاهي فرمان قتل فردي بي گناه را صادر كرد. محكوم به ناسزاگويي از پادشاه پرداخت. پادشاه از وزيرش پرسيد: چه مي گويد؟ وزير گفت: اين آيه را مي خواند: والكاظمين الغيظ والعافين عن النّاس[54](؛يعني از شما پادشاه درخواست مي كند كه او را ببخشيد). پادشاه او را بخشيد. فردي كه در پي مچ گيري از وزير بود و مي خواست به جايش بنشيند، به پادشاه گفت: او به شما ناسزا گفت و وزير دروغ به عرض شما رساند. پادشاه گفت: دروغ او بهتر از راست تو است. دروغ مصلحت آميز بِه زِ راست فتنه انگيز؛ يعني او با دروغش جان يك نفر را نجات داد، ولي راست تو جان ديگران را به خطر مي اندازد.

اين، سخن معقولي است و قابل قبول. عقلي كه مي گويد راست گفتن خوب است، همان مي گويد، در اين مورد دروغ گفتن خوب است.

پرسيده ايد: آيا سخن حق هميشه خوب است؟

اگر مراد شما از سخن حق، آن چه كه در براب رباطل است، باشد، آري هميشه خوب است و به موقعيت و شرايط زمان و مكان وابسته نيست. در اين سخن نسبيت را نصيبي نيست. عقل و وجدان به درستي اين، گواهي مي دهد.

اگر مراد شما از سخن حق، كلام راست و متضاد با دروغ باشد، در اين صورت پاسخ منفي است؛ يعني گاهي دروغ گفتن (دروغ مصلحت آميز) خوب است.

پرسيده ايد كه اگر پاسخ منفي است، چرا پيامبر(ص) به آن اشاره نكرده است، پاسخش اين است كه: پيامبر(ص) و اهل بيت حضرت در موارد متعدد به ان اشاره كرده اند، مثلاً پيامبر(ص) در روايتي فرمود: در چند چيز راست گفتن شايسته نيست، بلكه قبيح است....[55]

نيز فرمود: خداوند در امور مفسده آميز راست گفتن را دشمن مي دارد و در اصلاح ذات البين دروغ گفتن را دوست مي دارد.[56]

امام صادق(ع) فرمود: كذب در دفع ظلم و اصلاح ذات البين مذموم نيست.[57]

با توجه به ا ستثنايي كه در خوب بودن راستگويي وجوددارد، ايا نسبيت در اخلاق فهميده مي شود، اين را در پاسخ به سوال بعدي بيان مي داريم.